✴️ فصل اول
🔅در علم کلام به اثبات رسیده است که بیان هر آنچه که در کمال انسان نقش ایفا میکند، از شئون وحی است.
🔅بشر از پیش خود توان تشخیص صواب از ناصواب را ندارد - البته این به معنای نفی حجیت عقل نیست-.
🔅همانطور که در ادامه خواهد آمد و از آنجا که انسان بر بال افعال اختیاری به سوی کمال خویش پرواز می کند و به تعبیر علمی موضوع استکمال فعل اختیاری انسان بما هو انسان است - و این است سر اشتراک همه انسانها در تکالیف الهی - پس هر آنچه که مربوط به افعال اختیاری انسان است در محدوده وحی الهی بوده و به تعبیر دیگر هرجا که اثری از فعل اختیاری انسان باشد پای یک باید مقدس که به تشریع الهی باشد در میان است .
🔅از بیان فوق چنین به دست می آید که فقه (به معنای مجموعه بایدها) اختصاصی به فقه مصطلح که محدود به عبادات و معاملات مشهوره در کتب متداوله است ندارد، بلکه شمول او به شمول فعل استکمال ساز است.
🔅موضوع علوم انسانی به معنای وسیع آن فعل اختیاری انسان است.
🔅توضیح آنکه: انسان شخصیتی دوساحتی است. در بعد فردی شخص او محط نظر است و اناطه ای به حضور دیگری نیست اما در بعد دیگر باز همان انسان است لکن از جهت ارتباطش با دیگران، و به عبارت دیگر انسان یک حیات فردی و یک حیات اجتماعی دارد.
🔅علوم انسانی از جامعه شناسی و روانشناسی گرفته تا حقوق و علوم سیاسی و مدیریت و بقیه این علوم، همه به نوعی به کاوش و تقنین در یکی از این دو حوزه می پردازند.
🔅از آنجا که تقنین منحصرا شانی الهی است؛ پس آنچه در این علوم از سنخ حکم و باید وجود دارد مقدس و وحیانی است نه بشری با متد آزمون و خطا.
🔅در این مجال علم اصول که زبانشناسی کلام وحی است و متکفل بیان قوانین حاکم بر کلام معصوم؛ همانطور که خود را موظف به تبیین مقیاس استنباط فقهی با گستره کتاب الطهاره تا کتاب الدیات میدانست؛ امروز باید قوانین استخراج ضابطه مند سایر علوم انسانی را از متن دین فراهم آورد.
🔆البته این هدف بدون بازنگری همه جانبه در تمامی ابواب آن علم میسر نخواهد بود. به عنوان مثال کسی که مبنایش در حجیت اخبار آحاد آیه نبا و حجیت خبر عدل امامی است و حجیت را (به معنای اصولی و) یک جعل تعبدی می داند؛ تنها با روایاتی که إسناد آن توسط علمای قرون اولیه -مثلا تا زمان شیخ طوسی (ره) یا نهایتا محقق حلی (ره) - بررسی شده کار میکند و مبنای او در مسئله حجیت به طور عموم و اخبار آحاد به طور خاص، اجازه سیر به بیش از این گستره را به او نخواهد داد.
🔆ناگفته پیداست که بسیاری از احادیث موجود در موسوعات حدیثی بجز وسائل الشیعه و مشابهات آن، چنین خصوصیتی را واجد نخواهند بود. این در حالی است که اگر مبنای او در حجیت، معنای لغوی آن باشد و برای شارع بنای تاسیسی در طرق و امارات قائل نشود؛ سپس از ادله حجیت اخبار آحاد ارجاع به یک طریقه عقلایی را که همان مبنای حجیت خبر موثوق به -و نه خبر الثقه - را استظهار کند؛ قول قدمای اصحاب برای او احدالامارات للوثوق خواهد بود نه طریق منحصر در حجیت.
🔆حال اگر به این مطلب التفات کنیم که علوم انسانی جدید که محصول قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی به بعد است، اموری مستحدث است؛ معلوم میشود که اینها نزد قدمای ما مطرح نبوده اند، طبعا بحث از ادله آنها هم صورت نگرفته، لذا عمده آن ادله نه در کتبی مثل وسائل الشیعه بلکه در ابواب پراکنده کتبی مثل بحارالانوار قرار دارند.
🔆 این ادله قهرا از شهرت قدمایی برخوردار نبوده به نوعی متصف به اعراض شده و با مبنای مشهور از گردونه استنباط خارج خواهند شد؛ رجوع به کلام علامه مجلسی در مقدمه بحار، گفتار فوق را روشن خواهد کرد.
ادامه دارد....
🔰استاد علی فرحانی
#پای_درس_استاد
#فقه_و_اصول
#علوم_انسانی_اسلامی
