جایگاه منطق در اجتهاد

#سوال_شماوپاسخ_مشاور

❓❓ #سوال_شما

💠 جایگاه منطق در اجتهاد چیست؟
💠 اجتهاد در دیدگاه استاد فرحانی چیست؟

✅ #پاسخ_مشاور : حجت الاسلام مقدسی

🔅سلام علیکم

💢در مورد جایگاه منطق در اجتهاد:
🔅منطق ابزار تفکر صحیح است . شما برای هر فرآیند فکری نیازمند منطق هستید. منطق مقدمه ای برای فلسفه است و تسلط بر مبانی فلسفی در بخش های مختلف علم اصول کاربرد دارد . همچنین اجتهاد که خود فرآیندی فکری است به منطق نیاز دارد .
🔅یکی از مهمترین کاربردهای منطق عصمت بخشی از خطا در ساختار علوم است. یعنی منطق علاوه بر اینکه عصمت بخش از خطا در گزاره های علوم است در ساختار علوم نیز عصمت بخش از خطا است.
🔅استاد فرحانی در بحث ساختار شناسی علم اصول که فایلش رو در کانال گذاشته بودیم و هم چنین در جلسات «مدل تولید علوم انسانی» به نقش منطق در عصمت بخشی از خطا در ساختار علوم اشاره می کنند.
🔅البته این آثاری که عرض کردم برای منطقی است که به صورت صحیح فهم شود. اگر جایگاه باب برهان و شروط مقدمات برهان و «عرض ذاتی» فهمیده شود و جایگاه قواعد ماده و صورت درست بیان شود بسیاری از خلط هایی که در منطق اتفاق می افتد بر طرف می شود.
🔅از طرف دیگر با فهم مشهورات و یقینیات و معیار سیر تفکری در معلومات عقل عملی بسیاری از خطاهایی که بزرگان علم اصول و فقه دچار شدند برطرف می شود.
💢 اجتهاد در نظر استاد
🔅در نظر ایشان اجتهاد یعنی سازمان و مدرسه فکری داشتن. یعنی مجتهد کسی است که سازمان اصولی او منسجم باشد و در این سازمان تناقض وجود نداشته باشد و کسی که هنگام تطبیق سازمان اصولی اش با منابع دین و قرآن و احادیث کمترین تاویل را در آیات و روایات داشته باشد اعلم است
🔅مثلاً شما وقتی مبانی اصولی محقق خویی را مطالعه می کنید اگر در ابتدای این علم قائل به «مسلک تعهد» می شود یا مبانی خاصی در انشائیات دارد و ... در جای جای علم اصول به مبانی خودش ملتزم است و بر اساس آن حکم می کند. بر خلاف برخی دیگر که در بخش های مختلف علم مبانی ای دارند که با یکدیگر سازگاری ندارد. حضرت امام نیز اینگونه است که در علم اصول دقیقا ضوابط فلسفی را رعایت می کند و با تفکیک آنها به دقت در تمام علم به مبانی خودش ملتزم است. ولی تفاوت حضرت امام و محقق خویی در این است که وقتی مبانی اصولی امام در بخش های مختلف فقه مانند ادلّه موانع و خلل صلات تطبیق می کند برای رعایت نظرات اصولی خود مجبور به تاویل روایات نیست.

#مشاوره_مجازی

تاثیر علم منطق در علم اصول فقه(بخش اول)

🔷تاثیر علم منطق در علم اصول فقه(بخش اول)

🔰 حجت الاسلام ناصر قیلاوی زاده

📌مقدمه
دانشمندان، علوم را با توجه به اینکه ذاتا مطلوب هستند یا مطلوب نیستند به دو قسیم علوم #آلی و #اصالی تقسیم می کنند. علوم آلی مثل علم #ادبیات و #منطق خودشان ذاتا مطلوب نیستند بلکه به هدف اثر گذاری و تاثیر در علوم مافوق خود آموخته می شوند. در مقابل، علوم اصالی قرار دارند که مباحث #الهیات و #فلسفه در این قسم جای دارند.
علوم آلی گاهی در یک علم اصالی اثر گذار هستند و گاهی در علم آلی مافوق خویش موثر هستند. #کیفیت_اثر_گذاری و تاثیر علوم آلی در علوم اصالی یکی از دغدغه های متعلمین علوم حوزوی است. فن منطق به عنوان یکی از مهمترین علوم ابزاری همیشه مورد بحث و مناقشه بوده است و وقتی ارتباط آن با علم اصول فقه را بررسی میکنیم این اهمیت دو چندان می شود.
واضح و قطعی است که مباحث زیادی از علم منطق به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در علم اصول اثر دارند. این اثرگذاری را از دو وجه می توان بررسی کرد.
🔸وجه اول دخالت مستقیم بعنوان بخشی از مسائل است، به این معنا که برخی از مسائل علم منطق در تحقق و کاربری برخی مسائل علم اصول فقه استفاده می شوند.
🔸وجه دوم دخالت در ساختار و شاکله علم اصول است، اهالی علم می دانند که برخی مسائل در علم هستند که به صورت سلسله وار با یکدیگر در ارتباطند و اگر سرسلسله این مباحث لطمه ببیند کل دامنه آن مورد خدشه قرار می گیرد.
هر دوی این بخش ها فارغ از اصل #متدولوژی_علوم است که باید از علم منطق آن را فرا بگیریم و در تمامی علوم از آن بهره مند گردیم.
🔸در ادامه با اشاره به برخی از کاربردهای اساسی مباحث منطقی در مسائل علم اصول فقه نشان می دهیم که نمی شود بدون بهره مندی از این علمِ مهم، در طریق استنباط قدم برداشت.
آنچه در ادامه ذکر می شود مباحثی است که در دروس اصول فقه استاد علی فرحانی به آنها اشاره شده است.

📌بحث #عرض_ذاتی
مباحث عرض ذاتی و لوازم منطقی باب برهان یکی از مباحث محوری و بسیار تاثیر گذار در هر علمی خصوصا علم اصول می باشد. کمتر طلبه ای است که در بخش های مختلفی از علم اصول تاثیر گذاری این مبحث را ندیده باشد. مسئله موضوع و تعریف علم، مسئله تبویب و تقسیم مباحث یک علم، تنظیم و تنسیق مسائل هر فصل و بخش از علم، بخشی از کابری این مبحث مهم منطقی است. بدیهی است که اگر کسی بخواهد به یک سیستم و مدرسه فکری دست پیدا کند چاره ای ندارد جز اینکه بتواند در قوی ترین وجه ممکن با استفاده از این بحث و لوازم منطقی آن، سازمان علمی-فکری نویسنده را بیابد و مبتنی بر آن یک علم را بیاموزد.

📌بحث #یقین و #قطع
یقین و قطع دو اصطلاحی هستند که در فصول ابتدایی و انتهایی کتاب #المنطق مرحوم مظفر با آن آشنا شدیم. یقین، قطع و شقوق این حالات نفسانی از مباحث محوری و سازمان بخش در نظامات اصولی حال حاضر می باشد. #شیخ_انصاری(ره) صاحب مکتب و دارای ابتکارات بی سابقه در علم اصول و فقه است، ایشان با استفاده از حالات نفسانی خصوصا قطع و یقین سازمان جدیدی برای مسائل علم اصول تنظیم کرده است. این بحث در دو بخش علم منطق مورد اشاره قرار می گیرد. بحث حالات نفسانی خصوصا قطع و یقین در فصل «#تصور و #تصدیق» به تفصیل و در بخش «#مشهورات« و «#مقبولات» از باب مبادی اقیسه به اختصار مطرح می گردد. در این دو بحث انتهایی اشاراتی هم به خصوص مسئله قطع می شود که اثر گذاریش در علم اصول نسبت به یقین بیشتر می باشد.
کیفیت تفکیک قطع و یقین و مشخص کردن معنای دقیق «یقین منطقی» و تفاوت آن با «یقین اصولی» از مباحثی است که در علم منطق باید انجام گیرد. این بحث هم در شاکله و سازمان علم اصول به شدت موثر است و هم بعنوان بحث مهمی در مسائل مربوط به تنبیهات قطع، قطع طریقی و موضوعی و... کاربرد دارد. مطئمنا دستیابی به نظام علمی مبتنی بر حجت (که از برترین و قوی ترین سازمان های علم اصولی است) بدون تسلط و تحقیق در این بحث ممکن نیست.

📌#مشهورات
بحث مشهورات بعنوان بابی که در آن، مصادیق احکام اعتباری بحث و تبیین می شود در علم اصول نقش پررنگی دارد. با توجه به اینکه اصول فقه علمی است که در آن باید ضوابط و کیفیت استنباط احکام شرعی از ادله تفصیلی بحث شود، تبیین و فهم دقیق معانی اعتباری بسیار اثر گذار است. مباحث حسن و قبح، مستقلات و غیر مستقلات عقلیه، مباحث اصول عملیه و... متاثر از این بحث خواهد بود. بخش تادیبات صلاحیه (آرا محموده) از فصل صناعات خمس جایی است که احکام اعتباری بمعنی الاخص مورد بررسی و تدقیق قرار می گیرد. محققین در علم اصول می دانند که بدون تعیین و تکلیف مسائل این بخش نمی توان به جمع بندی نهایی در بسیاری از مباحث تحلیلی علم اصول دست یافت.

📌اشکال #قیاس
بحث اشکال اربعه قیاس خصوصا شکل اول آن (که بین الانتاج و مستغنی از دلیل است) در دو جهت مورد اهمیت است. اشکال قیاس در هر جایی که بنا بر استدلال باشد کارآیی دارد و به میزانی که التزام به احکام شکل و ماده قضایا وجود داشته باشد استدلال از استحکام بیشتری برخوردار خواهد بود.
جهت دومی که این بحث را دارای اهمیت می کند مسئله #ساختار_شناسی_علم_اصول می باشد. در بحث ساختارشناسی علم اصول می گوییم که برخی از نظامات اصولی مبتنی بر شکل اول از اشکال اربعه تنظیم می شوند. برای درک و فهم کامل این ساختار چاره ای از این نداریم که شناخت جامع و کاملی از قیاس و اشکال آن داشته باشیم.
#ساختار_علم اصول فقه در نظام فکری مرحوم اصفهانی مبتنی بر قیاس شکل اول می باشد. کتاب اصول فقه مرحوم مظفر بعنوان یکی از کتب رایج و دارج در حوزه های علمیه متاثر از این چینش و تقسیم بندی می باشد. التفات و آگاهی به این ساختار و فهم تاثیر آن در چینش و تنظیم مباحث علم اصول یکی از راهکارهای تسریع در تسلط به مباحث و قوت استدلال هر طالب علمی است.
جهت اطلاع از تفصیل مباحث ساختار شناسی علم اصول می توان به صوت های ابتدایی استاد فرحانی در تدریس کتاب الموجز و همچنین به مباحث مرحوم مظفر در ضمن فصل #مستقلات و #غیر_مستقلات_عقلیه مراجعه کرد.

💢 دیدگاه خود را در مورد این نوشته به @GHILAVI  ارسال کنید.